İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

OĞUZ BOYU


OĞUZNAME ANITI







24 OĞUZ BOYU







.

Boz-Oklar: Dış Oğuzlar da denip, Sağ kolu teşkil ederler.

1. Gün-Alp/Gün-Han: Sembolü şâhin. Oğulları:

a) Kayıg/Kayı-Han: “Sağlam, berk” anlamındadır. Üç kıta ve yedi denize altı yüz yıldan fazla hâkim olan Osmanlı sülâlesi bu boydandır. Kayı Boyundan Ertuğrul Gâzi ve her biri birer müstesnâ şahsiyete sâhip, çoğu dâhî, cihangir, kumandan, şâir ve sanatkâr olan Osmanlı sultanları, Kayı Han neslinin kıymetini göstermeye kâfidir.

b) Bayat: “Devletli, nîmeti bol” anlamındadır. Maraş ve çevresine hâkim olan Dulkadiroğulları, İran’da Kaçarlar, Horasan’da Kara Bayatlar, Maku ve Doğubeyazıt hanları, Kerkük Türkmenlerinin çoğu, bu boydandır. Dede Korkut kitabını 1480’de Hicaz’da yazan Tebrizli Hasan ve meşhûr şâir Fuzûlî bu boydandır.

c) Alka-Bölük/Alka-Evli: “Nereye varsa başarı gösterir” anlamındadır. Türkiye ve Âzerbaycan’daki Alaca, Alacalılar adı taşıyan yerler bu boyun hatırasıdır.

d) Kara-Bölük/Kara-Evli: “Kara otağlı (çadırlı)” anlamındadır. Karalar ve karalı gibi coğrafî yer adları bunlardan kalmadır.

2. Ay-Alp/Ay-Han: Sembolü kartal. Oğulları:

a) Yazgur/Yazır: “Çok ülkeye hâkim” anlamındadır. Ab-Yabgu devrindeki Yenibent Yabguları, Batı Türkistan’daki Cend Emirleri, Kara-Daş denilen Horasan Yazırları, Ahıska’dan aşağı Kür boyundaki Azgur-Et (Azgur Yurdu) Kalesi, Kürmanç Kürtlerinin Azan Boyu, Toroslardaki Gündüzoğulları Hanedanı bu boydandır.

b) Tokar/Töker/Döğer: “Dürüp toplar” anlamındadır. Yenikentli Vezir Ayıdur, Harput-Diyarbakır-Mardin hâkimleri, Artuklular, Sincar-Siverek, Suruç arasında hâkim eski Caber Beyleri, Memluklar devrinde Halep Döğeriyle Hama Döğerleri, bugünkü Mardin-Urfa arasında yirmi dört oymaklı Kürt Döğerleri, Hazar Denizi doğusundaki Saka Boyu Takharlar; Şavşat’taki Ören kale, To-Kharis ve Malatya’nın Tokharis bucağı, Dağıstan’daki Digor ve Kars ve Arpaçay sağındaki Digor kazası bu boydan hatıradır.

c) Totırka/Dodurga/Dödürge: “Ülke almak ve hanlık yapmak” anlamındadır. Sivas doğusundaki Tödürgeler bu boydandır.

d) Yaparlı: “Misk kokulu” anlamındadır. Zaza Çarekliler ve misk ticareti yapan Yaparı Oymağı bu boydandır. Yaparı Oymağının Akkoyunlu ve Giraylı camilerinin mihrap duvar harcına bu güzel ıtriyattan kattıklarından hâlâ hoş kokmaktadır. Diyarbakır ve Kırım’da hatıraları vardır.

3. Yıldız-Alp/Yıldız Han: Sembolü tavşancıl. Oğulları:

a) Avşar/Afşar: “Çevik ve vahşî hayvan avına hevesli” anlamındadır. Hazistan Beyleri, Konya’daki Karamanoğulları, İran’daki Avşarlı Nâdir Şah ve hanedanı, Ürmiye ve Horasan Afşarları bu boydandır.

b) Kızık: “Yasakta pek ciddi ve kuvvetli” anlamındadır. Gaziantep, Halep ve Ankara çevresindeki Kızıklar, Doğu Gürcistan’da ve Şirvan batısındaki ovaya Kızık adını verenler bu boydandır.

c) Beğdili: “Ulular gibi aziz” anlamındadır. Harezmşahlar, Bozok/Yozgat-Raka/Halep çevresindeki Beğdililer, Kürmanç Badılları bu boydandır.

d) Karkın/Kargın: “Taşkın ve doyurucu” anlamındadır. Akkoyunlu-Dulkadiroğlu ve Halep-Hatay bölgesindeki Kargunlar, Doğu Anadolu ve Âzerbaycan’daki ilkbaharda eriyen karların suları ile kopan sel ve su kabarmasına da Kargın/Korkhun denilmesi bu boyun adındandır.



Üç-Oklar: İç Oğuzlar da denilip, sol kolu teşkil ederler.

1. Gök-Alp/Gök Han: Sembolü sungur. Oğulları:

a) Bayundur/Bayındır: “Her zaman nîmetle dolu yer” anlamındadır. Akkoyunlular sülâlesi, İzmir’den Âzerbaycan’daki Gence’ye kadar Bayındır adlı yerler bu boydan gelir.

b) Beçene/Beçenek/Peçenek: “İyi çalışkan, gayretli” anlamındadır. Karadeniz kuzeyi ile Balkan Yarımadasına göçen ve 1071 Malazgirt ile 1176 Miryokefalon Meydan Muhârebelerinde Bizanslılardan ayrılarak Selçuklular safına geçen Peçenekler, Dicle Kürmançlarının iki ana kolundan güneydeki Beçene Kolu, Ankara-Çukurova Halep bölgelerindeki Türkmen oymaklarından Peçenekler bu boydandır.

c) Çavuldur/Çavındır: “Ünlü, şerefli, cavlı” anlamındadır. Türkmenistan’da Mangışlak Çavuldurları, Çorum çevresindeki Çavuldur ve Anadolu’daki Çavdar Türkmen oymakları, Erzurum ve çevresindeki Çoğundur adlı köyler bu boyun adından gelmektedir.

d) Çepni: “Düşmanı nerede görse savaşıp hemen çarpan, vuran ve hızlı savaşan” anlamındadır. Rize-Sinop arasındaki çok usta demirci Çepniler ve Çebiler, Kırşehir, Manisa-Balıkesir çevresindeki ve Kars ile Van bölgelerinde Türkmen Oymağı Çepniler bulunmaktadır.


2. Dağ-Alp/Dağ Han: Sembolü uçkuş. Oğulları:

a) Salgur/Salur: “Vardığı yerde kılıç ve çomağı ile iş görür” anlamındadır. Kars ve Erzurum hâkimi Salur Kazan Han Sülâlesi, Sivas-Kayseri hükümdarı âlim ve şair Kadı Burhâneddin Ahmed ve Devleti, Fars Atabegleri, Salgurlular, Horasan’daki Teke-Yomurt ve Sarık adlı Türkmenlerin çoğu bu boydandır.

b) Eymür/Imır/İmir: “Pek iyi ve zengin” anlamındadır. Akkoyunlu, Dulkadirli ve Halep Türkmenleri içindeki Eymürlü/İmirlü oymakları, Çıldır ve Tiflis’teki iyi halıcı ve keçeci Terekeme Oymağı bu boydandır.

c) Ala-Yontlup/Ala-Yundlu: “Alaca atlı, hayvanları iyi” anlamındadır. Yonca kelimesi bu boyun hatırasıdır.

d) Yüregir/Üregir: “Daima iyi iş ve düzen kurucu” anlamındadır. Orta Toros ve Çukurova Üç-Oklu Türkmenlerinin çoğu, Adana’daki Ramazanoğulları bu boydandır.

3. Deniz Alp/Deniz Han: Sembolü çakır. Oğulları:

a) Iğdır/Yiğdir/İğdir: “Yiğitlik, büyüklük” anlamındadır. İçel’in Bozdoğanlı Oymağı, Anadolu’da yüzlerce yer adı bırakan İğdirler, İran’da büyük Kaşkay-Eli içindeki İğdirler ve Iğdır adı, bu boyun hâtırasıdır.

b) Beğduz/Bügdüz/Böğdüz: “Herkese tevâzu gösterir ve hizmet eder anlamındadır. Dicle Kürtleri ilbeği olup, Hazret-i Peygamber’e elçi giden (622-623 yılları arasında Medîne’ye varan), Bogduz-Aman Hanedanı temsilcisi ve Kürmanç’ın iki ana kolundan Bokhlular/Botanlar, Yenikent-Yabgularından onuncu yüzyıldaki Şahmelik’in Atabegi Kuzulu, Halep Türkmenlerinden Büğdüzler bu boydandır.

c) Yıva/Iva: “Derecesi hepsinden üstün” anlamındadır. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşâh (1072-1092) devrinde Suriye ve Filistin’i feth eden Atsız Beğ, 12. yüzyılda Hemedân batısında Cebel bölgesi hâkimleri Berçemeoğulları, Haçlıları Halep çevresinde yenen Yaruk Beg, Güney-Âzerbaycan’daki Kaçarlu-Yıva Oymağı bu boydandır. Ankara’da çok makbul yuva kavunu bu boyun yerleştiği ve adları ile anılan köylerde yetişir.

d) Kınık: “Her yerde aziz, muhterem” anlamındadır. Büyük ve Anadolu Selçuklu devletleri, Orta Toroslardaki Üçoklu Türkmenler, Halep-Ankara ve Aydın’daki Kınık Oymakları bu boydandır.

Oğuzlarla ilgili diğer bilgiler:

Oğuzlar, Oğuz Boyu Bugün; Türkiye, Balkanlar, Azerbaycan, İran, Irak ve Türkmenistan’da yaşayan Türklerin ataları olan büyük bir Türk boyu. Oğuzlara, Türkmenler de denir.

Oğuz kelimesinin türeyişiyle ilgili çeşitli fikirler ileri sürülmüştür. Kelimenin boy, kabile mânâsına gelen “Ok” ve çokluk eki olan “z”nin birleşmesinden “Ok-uz” (oklar, koylar) anlamında olduğu ileri sürüldüğü gibi, oyrat (haşarı, yaramaz) kelimesinin eş anlamlısı olduğunu iddiâ edenler de vardır. Ancak kelime, Anadolu ağızlarında “halim selim, ağırbaşlı” mânâlarına da kullanılmaktadır. Arap kaynaklarında ise “guz” veya “uz” şeklinde geçmektedir.

İlk zamanlar Üçok ve Bozok adlarıyla iki ana kola ayrılmış olan Oğuzlar, daha sonraki devirlerde, Dokuz Oğuz, Altı Oğuz, Üç Oğuz adlarında boylara da ayrıldılar. Oğuzlar, yirmi dört boydan meydana gelmişti. Bunlardan on ikisi Bozok, on ikisi Üçok koluna bağlıydı. Tarihçiler, hazırladıkları cetvellerde Oğuz boylarının adlarını, sembollerini ve ongunlarını (armalarını) göstermişlerdir. Buna göre, Bozoklar; Kayı, Bayat, Alka Evli, Kara Evli, Yazır, Dodurga, Döğer, Yaparlu, Afşar, Begdili, Kızık, Kargın; Üçoklar ise; Bayındır, Peçenek, Çavuldur, Çepnî, Salur, Eymur, Ala Yundlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Yıva, Kınık boylarına ayrılmışlardı. Bugün Türkiye’de yirmi dört Oğuz boyuna ait işaret ve yer adlarına çok rastlanmaktadır.

Oğuz adına ilk defa Yenisey Kitabelerinde rastlanmaktadır. Barlık Irmağı yöresinde bulunan bu kitabelerde; “Altı Oğuz budunda” sözü yer almaktadır. Öz Yiğen Alp Turan adlı bir beye ait olan bu kitabelerin yazıldığı devirde, Oğuzlar, Göktürkler’in hakimiyeti altında altı boy hâlinde Barlık Irmağı kıyılarında yaşamakta idiler.
kaynak: bilgicik.com



ANADOLU’ YA YERLEŞMİŞ OLAN 24 OĞUZ BOYU
Oğuz boylarının Anadolu’daki son durumu( günümüzdeki yerleşim yerleri)Oğuz boylarının Anadolu’daki son durumu( günümüzdeki yerleşim yerleri)

1-KAYI

Kayıhan ………………………………………Afyon-Emirdağ
Karaçavuş…………………………… Amasya
Kayı (Balakayı) ……………………………………… Ankara-Yenimahalle-Kazan
Yenikayı (Zirkayı )…………………………………… Ankara-Yenimahalle-Yenikent
Kayı …………………………………………………… Ankara-Güdül
Kayısopran……………………………………………. Bolu-Gerede
Kayı……………………………………………………. Burdur-Çeltikçi
Demirli ( Kayı )……………………………………….. Burdur-Ağlasun-Karaaliler
Kayıçivi…………………………………………………Çankırı-Kargın
Gölezkayı……………………………………………… Çankırı-Eldivan
Hisarcıkkayı…………………………………………… “ “
Kayı……………………………………………………. Çankırı-Ilgaz-Belören
Kayılar (Kayıbekir)……………………………………Çankırı-Orta
Kayıören………………………………………………. Çankırı-Orta
Çaparkayı…………………………………………….. Çankırı-Şabanözü
Kayı…………………………………………………… Çorum-Merkez
Kayı …………………………………………………... Çorum-İskilip
Kayı…………………………………………………… Çorum-Mecitözü
Kayhan (Kayhanköy )………………………………. Denizli-Merkez
Kayı (Selmik)…………………………………………. Diyarbakır-Bismil-Yukarısalat
Kayı (Yukarışingirik)……………………………….. Diyarbakır-Dicle
Kayı…………………………………………………… Erzincan-Refaiye-Akarsu
Kayı…………………………………………………… Eskişehir-Çifteler
Kayı…………………………………………………… Eskişehir-Mihalıççık
Kayhan( Kayıhan)…………………………………… Giresun-Bulancak
Kayı…………………………………………………… Isparta (Merkez)
Kayı…………………………………………………… Kastamonu-Kuzkaya
Kurtkayı (Merzuklar)……………………………….. “ “ Kayıköy………………………………………………. Kastamonu-Daday
Aşağıkayı……………………………………………… Kastamonu-Tosya
Yukarıkayı…………………………………………… “ “
Kayıcılar……………………………………………… Konya-Bozkır-Belören
Kayı…………………………………………………… Kütahya-Emet
Kayı…………………………………………………… Kütahya-Tavşanlı
Kayı…………………………………………………… Nevşehir-Hacıbektaş
Kayı…………………………………………………… Niğde-Bor
Kayı ( Hedil )…………………………………………. Mardin-İdil-Haberli
Kayı…………………………………………………… Sivas-Suşehri-Akıncılar
Kayı…………………………………………………… Tekirdağ ( Merkez )

2-BAYAT

Şambayadı…………………………………………… Adana (Merkez)
Şambayat(Bucak)…………………………………… Adıyaman-Besni
Bayatcık……………………………………………… Afyon (Merkez )
Bayat(Hambarcın)……..…………………………… Afyon-Emirdağ
Bayat………………………………………………… Amasya(Ezine)
Bayat………………………………………………… Amasya(Merzifon)
Bayat………………………………………………… Ankara-Ayaş
Küçükbayat(Bayatatik)……………………………. Ankara-Bala-Karakeçili
Zümrütova (Bayat )………………………………… Antalya-Elmalı-Akçay
Bayat………………………………………………… Antalya-Korkuteli
Bayatbademleri……………………………………… “ - “
Bayat…………………………………………………. Aydın-Konakpınar
Bayat…………………………………………………. Bilecik-Gölpazarı
Yakabayat…………………………………………… Bolu-(Merkez)
Bayatlar……………………………………………… Çanakkale-Yenice-hamdibey
Bayat…………………………………………………. Çorum-Merkez(ilçe)
Bayat…………………………………………………. Çorum-Kargı
Bayat…………………………………………………. Denizli-Çivril
Bayat ( Füseyni)……………………………………… Diyarbakır-Çermik
Bayatlı………………………………………………… Gaziantep(Merkez)
Bayatköyü……………………………………………. Isparta-Atabey
Özbayat (Gemenbayat)……………………………… Isparta-Yalvaç
Bayatdoğanşali………………………………………. Kars-Iğdır-Taşburun
Bayat…………………………………………………. Kastamonu-Tosya
Bayat…………………………………………………. Konya-Hatip
Yağlıbayat……………………………………………. Konya-Obruk
Bayat………………………………………………… Konya-Beyşehir
Karabayat…………………………………………… Konya-Beyşehir-Doğanbey
Bayat………………………………………………… Kütahya-Aslanapa
Bayat………………………………………………… Kütahya-Sabuncu
Bayat………………………………………………… Manisa-Gördes
Bayat………………………………………………… Manisa-Soma
Bayat………………………………………………… Niğde-Bor
Bayat…………………………………………………. Sakarya-Geyve
Bayat…………………………………………………. Sinop-Durağan
Kalınbayat…………………………………………… Urfa-Hilvan-Gölcük
Bayatören (Bayatviran)…………………………….. Yozgat-Osmanpaşa

3-ALKA-EVLİ

Halkahavlı…………………………………………… Samsun-Vezirköprü
Halkaavlu……………………………………………. Manisa-Kırkağaç-Gelembe

4-KARA- EVLİ

Karaevli…………………………………………….. Kastamonu-Kuzyaka
Karaevli…………………………………………….. Tekirdağ-Merkez
Karaevligeriş……………………………………….. Zonguldak-Çaycuma-Perşembe
Karaevliçavuş (Çilesizoğlu)……………………….. “ “ “

5-YAZIR

Yazır………………………………………………… Ankara-Çubuk
Yazır………………………………………………… Antalya-Korkuteli
Kumluca yazırı(iydiryazırı)……………………….. Antalya-Kumluca
Yazır ( Finike yazırı)………………………………. Antalya-Finike
Yazır………………………………………………… Aydın-Karacasu
Yazırlı………………………………………………. Aydın-Nazilli
Gölcük ( Yazır)…………………………………….. Burdur-Gölhisar-Çavdır
Yazır………………………………………………… Burdur- Ağlasun
Yazır………………………………………………… Çorum- Sungurlu-Boğazkale
Yazır………………………………………………… Denizli-Acıpayam
Yazır………………………………………………... Denizli-Çal
Yazır………………………………………………… Edirne-Enez
Yazır………………………………………………… Eskişehir-Sivrihisar-Günyüzü
Yazır………………………………………………… Gaziantep-Nizip-Barak
Yazır………………………………………………… Kayseri-Merkez
Yazır………………………………………………… Konya-Sille
Yazır………………………………………………… Konya-Doğanhisar
Yazır ( Kuzeyrip )………………………………….. Mardin-Savur-Sürgücü
Yazır………………………………………………… Tekirdağ-Barboros

6- DÖĞER

Döğer………………………………………………. Afyon-İhsaniye
Aşağı Düver……………………………………….. Bolu-Gerede-Çavuşlar(Dörtdivan)
Yukarı-Döğer……………………………………… “ “ “ “
Düğer………………………………………………. Burdur (Merkez)
Döğer (Dibni)……………………………………… Diyarbakır-Dicle
Döver (Düver)…………………………………….. Hatay-Harbiye
Düverlik…………………………………………… İzmir-Torbalı
Düğer……………………………………………… Kayseri-Himmetdede
Döğer (Düğer)…………………………………….. Konya-Ilgın
Düğer………………………………………………. Mugla-Fethiye-Kemer
Düğer………………………………………………. Sivas-Hafik
Düğer………………………………………………. Urfa-Hilvan-Ovacık

7- DODURGA

Dodurga……………………………………………. Afyon-Sandıklı
Dodurga……………………………………………. Ankara-Yenimahalle
Dodurga……………………………………………. Bilecik-Bozüyük
Yeni Dodurga……………………………………… Bilecik-Bozüyük-Dodurga
Dodurga……………………………………………. Bolu( Merkez)
Dodurga……………………………………………. Bolu-Mudurnu
Dodurga……………………………………………. Çankırı-Çerkeş
Dodurga……………………………………………. Çankırı-Orta
Dodurga……………………………………………. Çorum-Osmancık
Aşağı Dodurga(Dodurgalar) …………………….. Denizli Acıpayam
Yukarı Dodurga(Dodurgalar)…………………… “ “
Dodurga…………………………………………… Mugla-Fethiye-Eşen
Dodurga…………………………………………… Sinop-Boyabat
Demiryut(Tödürge)……………………………….. Sivas-Zara
Dodurga……………………………………………. Tokat-Çamlıbel
Dodurga……………………………………………. Zonguldak-Ulus

8- YAPARLI

Yeni Yapar…………………………………………. Bolu-Gerede
Eski Yapar…………………………………………. Çorum-Alaca

9- AVŞAR ( AFŞAR )

Afşar………………………………………………... Afyon-Dinar-Dombayova
Avşar……………………………………………….. Amasya-Ezine
Afşar………………………………………………… Ankara-Bala
Büyük Afşar………………………………………… Ankara-Delice
Küçük Afşar………………………………………… Ankara-Delice
Afşar…………………………………………………. Ankara-Güdül
Afşar…………………………………………………. Ankara-Kalecik-Çandır
Avşar (Burhaniye)………………………………….. Ankara-Polatlı
Afşar…………………………………………………. Şereflikoçhisar-Ağaçören
Avşar (Afşar)……………………………………….. Antalya-Elmalı_Akçay
Avşar………………………………………………… Aydın-Söke
KocaAvşar……………………………………………Balıkesir-Merkez
Çam Avşar……………………………………………Balıkesir-Balya
Afşar(Afşargıdırıç-Afşargidiriç)……………………Bolu-Merkez
Afşartarakçı…………………………………………. Bolu-Gerede
BirinciAfşar(afşarevvel)……………………………..Bolu-Gerede
İkinci Afşar(afşarsanı)………………………………. “ “
Afşar…………………………………………………. Bolu-Mengen-Gökçesu
Afşar…………………………………………………. Bursa-Yenişehir
Afşar…………………………………………………. Çankırı-Çerkeş
Avşar…………………………………………………. Çorum-Kargı-Hacıhamza
Menteşe(Afşar)……………………………………….Denizli-Honoz
KarahüyükAfşarı……………………………………..Denizli-Acıpayam
KumAfşarı……………………………………………. “ “
Avşarözü(Hüseyinşeyh)…………………………….. Erzincan-Refaiye
YakaAvşar……………………………………………Isparta-Eğridir-Aksu
Afşar…………………………………………………..Isparta-Gelendost
Afşar…………………………………………………. Kastamonu-İhsaniye(Araç)
Afşargüney……………………………………………Kastamonu-Küre
Afşarimam……………………………………………. “ “
Afşar…………………………………………………..Kastamonu-Taşköprü
Avşarpotuklu…………………………………………Kayseri-Pınarbaşı
Avşarsöğütlü………………………………………….Kayseri-Pınarbaşı-Pazarören
Büyüksöbeçimen( Avşar)…………………………… Kayseri-Sarız
BayAfşar………………………………………………Konya-Beyşehir
KüçükAfşar………………………………………….. “ “
Afşar………………………………………………….Konya-Çumra-Dinek
Afşar………………………………………………….Konya-Hadim-Taşkent
Afşarlı……………………………………………….. Konya-Kadınhanı-Kurtasanlı
Afşar………………………………………………….Kütahya-Emet-Pazarören(örencik)
Afşar……………………………….. Kahramanmaraş-Merkez
Avşarlı………………………………………………. Kahramanmaraş-Türkoğlu
Avşar………………………………………………… Mugla-Milas
Afşar………………………………………………….Manisa-Sarıgöl
Avşar…………………………………………………Manisa-Gördes-Köprübaşı
Avşar……………………………………………… Manisa-Turgutlu
Avşarcık…………………………………………… Sivas-Divriği
Avşar…………………………………………………Sivas-İmranlı-Karacaören
Avşar…………………………………………………Sivas-Suşehri-Akıncılar
Avşarören(Avşarveran)…………………………… .Sivas-Kangal-(Akpınar)
Avşar…………………………………………………Sivas-Zara-Şerefiye
Avşar(Apşur)………………………………………..Tekirdağ-Barboros
Avşarağzı…………………………………………….Tokat-Çamlıbel
Avşaralanı………………………………………… Yozgat-Çayıralan
Afşar……………………………………………….. Zonguldak-Eflani





10- KIZIK

Kızık……………………………………………… Afyon-Sandıklı
Kızık……………………………………………… Amasya-Gümüşhacıköy-Saraycık
Kızık(Ravlıkızıgı)……………………………….. Ankara-Çubuk-Akyurt
Kızık……………………………………………… Ankara-Kızılcahamam(Çeltikçi)
Kızıklı……………………………………………. Balıkesir-Burhaniye
Kızık……………………………………………… Balıkesir-Manyas
Kızıksa( Kızılköy)………………………………… “ - “
Kızık……………………………………………… Bolu-Seben
Sarıkaya( Kızık)…………………………………. Bolu-Kıbrıscık
Cumalıkızık……………………………………… Bursa(Merkez)
Fidye Kızık……………………………………….. Bursa(Merkez)
DereKızık………………………………………… Bursa-Gürsu
HamamlıKızık…………………………………… Bursa-Gürsu
Kızıklı……………………………………………. Çorum-Alaca
Kızık Hamurkesen………………………………. Gaziantep-Merkez
Övündük (YenidinekKızık)…………………….. “ “
Kızık……………………………………………… Kahramanmaraş-Andırın
Kızık……………………………………………… Kayseri-Güneşli
Kızık……………………………………………… Kayseri-Develi
Kargınkızıközü………………………………….. Kırşehir-Kaman
Yenigüdemem (Kızık)…………………………… Karaman
Kızık……………………………………………… Kütahya-Emet-Örencik
Kızık……………………………………………… Kütahya-Köprüören
Kızık……………………………………………… Kütahya-Simav
Kızık (Kınık)…………………………………….. Malatya-Arguvan
BüyükKızık……………………………………… Sinop-Gerze-Dikmen
KüçükKızık……………………………………… “ - “ - “
Kızık……………………………………………… Sivas-Zara-Şerefiye
Kızık……………………………………………… Tokat-Çamlıbel
Kızık……………………………………………… Tunceli-Ovacık-Yeşilyazı

11- BEĞ- DİLİ

Beydili…………………………………………… Ankara-Nallıhan
Beydili…………………………………………… Ankara-Nallıhan-Beydili
Beydili ( Ovacık )………………………………. Çankırı-Orta(Ovacık)
Beydini………………………………………….. Çankırı-Ovacık
Bedil…………………………………………….. Çankırı-Çerkeş
Beydili…………………………………………… Çorum-Merkez
Beydili…………………………………………… Çorum-Bayat
Beydili…………………………………………… Denizli-Çivril-Işıklı
Beydili (Arabanbeydilli)……………………….. Gaziantep-Araban
Beydili…………………………………………… Isparta-Sütçüler
Beydili…………………………………………… İçel-Gülnar
Beydili…………………………………………… Karaman
Beydili…………………………………………… Sivas-Hafik

12- KARGIN

Kargın…………………………………………… Afyon-Sandıklı
Kargın…………………………………………… Ankara-Çubuk
Kargın…………………………………………… Ankara-Kalecik-Çardır
Kargın…………………………………………… Kırıkkale-Balışeyh(Balışık)
Kargın…………………………………………… Antalya-Korkuteli
Kargın…………………………………………… Balıkesir-Bigadiç
Kargın…………………………………………… Çorum-Alaca
Derekargın……………………………………… Çorum-İskilip
Kargın………………………………………….. Erzincan-Tercan
Kargın………………………………………….. Eskişehir-Merkez
Karkın………………………………………….. Eskişehir-Sivrihisar
Kargın…………………………………………… Kastamonu-Tosya
Kargın-Kızıközü……………………………….. Kırşehir-Kaman
Kargın-Meşe…………………………………… “ - “
Kargın-Selimağa………………………………. “ - “
Kargın-Yenice…………………………………. “ - Mucur
Karkın………………………………………….. Konya-Çumra
Dedekarkın……………………………………… Malatya-Yazıhan
Kargın…………………………………………… Manisa-Turgutlu-Ahmetli
Kargınışıklar…………………………………… Manisa-Demirci-Karbasan
Kapugargın(Kargınkürü)……………………… Muğla-Köycegiz-Ortaca
Kargın…………………………………………… Aksaray-Taşpınar
Kargın…………………………………………… Sivas-Koyulhisar
Kargın…………………………………………… Sivas-Yıldızeli-Çırçır
Kargın (Demenikargın)………………………… Tokat-Çamlıbel
Kargıncık (Karkıncık)…………………………. “ - “
Kargın…………………………………………… “ - Turhal


13- BAYINDIR

Bayındırlı……………………………………….. Adana-Bahçe-Haruniye
Bayındır…………………………………………. Ağrı-Tutak
Bayındır…………………………………………. Ankara-Çankaya
Bayındır…………………………………………. Ankara-Çamlıdere-Peçenek
Bayındır…………………………………………. Antalya-Elmalı
Bayındır………………………………………….. Antalya-Kaş
Bayındır…………………………………………. Aydın-Nazilli
Ovabayındır…………………………………….. Balıkesir-Merkez
Bayındır…………………………………………. Bolu-Göynük
Bayındır………………………………………… Burdur-Merkez
Bayırköy(Bayındır)…………………………….. Burdur-Gölhisar-Çavdır
Bayındır…………………………………………. Burdur-Yeşilova
Bayındır(KokarcaMamure)……………………. Bursa-İznik
Bayındır…………………………………………. Bursa-Orhaneli-Büyükorhan
Bayındır…………………………………………. Çankırı(Merkez)
Bayındır…………………………………………. Çankırı-Çerkeş
Bayındır…………………………………………. Çankırı-Eskipazar
Derebayındır……………………………………. Çankırı-Orta
Ortabayındır(Yenicebayındır)………………… “ - “
Tutmaçbayındır………………………………… “ - “
Bayındır………………………………………… Çorum-Mecitözü
Bayındır(Arapkent)……………………………. Diyarbakır-Bismil-Tepe
Bayındır………………………………………… Elazığ-Keban
Bayındır………………………………………… Erzurum-İspir-Pazaryolu
Bayındır………………………………………… Erzurum-Tekman-Gökoğlan
Aşağıbayındır………………………………….. Gaziantep-Nizip
Yukarıbayındır………………………………… Gaziantep-Nizip
Bayındır………………………………………… Giresun-Bulancak-Kovancık
Bayındır………………………………………… Gümüşhane-Yağmurdere
Bayındır………………………………………… İçel-Silifke
Bayındır………………………………………… İzmir
Bayındır………………………………………… Kastamonu-Kuzyaka
Bayındır………………………………………. Kırşehir-Kaman
Bayındır………………………………………. Konya-Beyşehir
Bayındır………………………………………. Samsun-Kavak
Bayındır (Melüller)………………………….. Sivas-Kangal-Kavak

14 - PEÇENEK

Peçenek……………………………………….. Adana-Bahçe-Haruniye
Peçenek……………………………………….. Ankara-Altındağ
Peçenek……………………………………….. Ankara-Çamlıdere
Peçenek( Bala)……………………………….. Ankara-Çubuk-Sirgeli
Peçene…………………………………………. Eskişehir-Çifteler
Biçer (Peçene)………………………………… Konya
Peçenek(Mirkefşin)…………………………… Mardin-İdil

15- ÇAVULDUR (ÇAVUNDUR )

Çavuldur (Çavundur)………………………… Amasya-Merzifon
Aşağıçavundur………………………………… Ankara-Çubuk
Yukarıçavundur………………………………. Ankara-Çubuk
Turunçova (Çavdır)…………………………… Antalya-Finike
Çavdır…………………………………………. Anatlya-Kaş-Kalkan
Çavdır…………………………………………. Aydın-Bozdoğan
Çavdır…………………………………………. Burdur-Gölhisar
Çavundur……………………………………… Çankırı-Kurşunlu-Atkaracalar
Çavundur (Licek/Lico)……………………….. Diyarbakır-Lice-Kayacık
Çavundur……………………………………… Isparta-Şarkikaraağaç
Çavundur……………………………………… Kastamonu(Merkez)
Çavundur……………………………………… Kastamonu-Kuzyaka
Çavdır…………………………………………. Manisa-Soma
Çavdır…………………………………………. Muğla-Ula-Kavaklıdere

16- ÇEPNİ (ÇETMİ)

Çepni…………………………………………… Afyon-Sandıklı-Hocalar
Çetmi…………………………………………… Amasya-Gümüşhacıköy
Çepnişabanlı…………………………………… Şereflikoçhisar-Ağaçören
Çepni…………………………………………… Balıkesir-Bandırma-Edincik
Yeniçepni(Çerkezcetni)……………………….. Bilecik-Bozüyük
Yürükcetmi(Yürükcetni)……………………… Bilecik-Bozüyük
Çepni…………………………………………… Bolu-Merkez
Çepni…………………………………………… Bolu-Mudurnu
Çepni…………………………………………… Bursa-Mudanya
Küçükçetmi……………………………………. Çanakkale-Küçükkuyu-Ayvacık
Yeşilyurt(Büyükçetmi)………………………… Çanakkale-Ayvacık-Küçükkuyu
Çetmi…………………………………………… Çanakkale-Ezine
Çetmi…………………………………………… Çorum-İskilip
Göletçetmi……………………………………… Çorum-Kargı
Çepni……………………………………………. Giresun-Espiye
Çayırlı(Çetmi)………………………………….. İzmir-Tire
Çepni…………………………………………… Kastamonu-Çatalzeytin
Çetmi…………………………………………… Kastamonu-Taşköprü
Çepni…………………………………………… Kastamonu-Kengiri-Tosya
Çepni…………………………………………… Kırşehir-Merkez-Çiçekdağı
Çetmi…………………………………………… Konya-Beyşehir-Üzümlü
Çetme………………………………………….. Konya-Doğanhisar
Çetmi…………………………………………… Konya-Hadim-Taşkent
Çepniharmandalı(Yobazharmandalı)………… Manisa-Saruhanlı
Çepnimuradiye………………………………… Manisa-Saruhanlı
Çepnibektaş……………………………………. Manisa-Turgutlu
Çepnidere………………………………………. Manisa-Turgutlu
Çepni…………………………………………… Samsun-Alaçam
Çitme…………………………………………… Sivas-Divriği-Gedikpaşa
Çepni…………………………………………… Sivas-Gemerek
Dereçepni(Kötüçepni)………………………… Yozgat-Boğazlıyan
Yazıçepni………………………………………. Yozgat-Boğazlıyan

17- SALUR

Salur……………………………………………. Antalya-Elmalı
Salur……………………………………………. Antalya-Kumluca
Salur……………………………………………. Antalya-Manavgat
Salur……………………………………………. Bolu-Gerede
Salur……………………………………………. Çankırı-Orta
Salur……………………………………………. Çorum-Seydim
Salur……………………………………………. ErzincanRefahiye-Akarsu
Salur……………………………………………. Isparta-Şarkikaraağaç
Salur……………………………………………. Kayseri-Güneşli
Salur…………………………………………….. Karaman
Salur…………………………………………….. Konya-Karapınar

Salur…………………………………………….. Manisa-Gördes
Salurçiftliği……………………………………… “ - “
Salur…………………………………………….. Samsun-Ladik
Salur……………………………………………. Tokat-Artova
Salur……………………………………………. Tokat-Zile-Boztepe
Salur……………………………………………. Yozgat-Sorgun

18- EYMÜR (EYMİR)

Eskieğmir……………………………………… Afyon-İhsaniye
Eymir…………………………………………... Amasya-Merzifon-Alıcık
Kıreymir………………………………………. Amasya-Merzifon-Sarıbuğday
Eymir(Eğmir)…………………………………. Amasya-Suluova
İymir(Eymür-iğmir)………………………….. Ankara-Yenimahalle-Kazan
Aşağıemirler…………………………………… Ankara-Çubuk
İmirli…………………………………………… Ankara-Delice
İğmir…………………………………………… Ankara-kızılcahamam-Pazar
Eymir………………………………………….. Nallıhan
Eymir(Eğmir)…………………………………. Antalya-Elmalı
Dağeymiri(dağemiri)………………………….. Aydın-Merkez
Ovaeymiri(Ovaemiri)…………………………. Aydın-Merkez
Eymir…………………………………………… Aydın-Karacasu
Eğmir…………………………………………… Balıkesir-Havran
Eymir(Eymur-Eymür)………………………… Bolu-Gerede
Eymir…………………………………………… Bursa-İnegöl
Eymir…………………………………………… Çorum-Merkez
Eğmir…………………………………………… Giresun-Aluçra-Çamoluk
Eymür………………………………………….. Giresun-Tirebolu
Eymür………………………………………….. Gümüşhane-Bayburt-Demirözü
Eymür………………………………………….. Gümüşhane-Kelkit
Yakaemir(Yakaeymür)……………………….. Isparta-Şarkikaraağaç
Eymir…………………………………………… Kastamonu(Merkez)
Eymir(Eğmir)………………………………….. Kütahya-Altıntaş
Eymir…………………………………………… Malatya-Arapkir
Eymir…………………………………………… Malatya-Arguvan
Eymirli(Tibyat)………………………………… Mardin-Kızıltepe
Eymür………………………………………….. Ordu-Ulubey
Eymir…………………………………………… Samsun-Havza
Eymir…………………………………………… Sinop-Gerze
Eymir…………………………………………… Sivas-Hafik
Eymir…………………………………………… Sivas-Kangal-Kavak
Eymir…………………………………………… Sivas-Zara
Eymür………………………………………….. Tokat-Reşadiye
Eymir…………………………………………… Yozgat-Sorgun

19- ALA-YUNDLU

Alayund…………………………………………. Kütahya-Merkez
Alayunt(Arbay)…………………………………. Mardin-Midyat-Dargeçit(Kerburan)

20- YÜREĞİR

Yüreğil…………………………………………... Afyon-Dazkırı
Yüreğil…………………………………………... Afyon-Emirdağ
Üreğil……………………………………………. Ankara-Beypazarı-Uruş
Yüreğil………………………………………….. Ankara(semt adı)
Yüreğil (Menderesboğazı)……………………… Balıkesir-Sındırgı
Yeniyüreğil……………………………………… Bilecik-Bozüyük-Dodurga
Yüreğil………………………………………….. Burdur-Bucak-Kızılkaya
Yeşilköy(Yüreğil……………………………….. Burdur-Tefenni
Üreğil……………………………………………. Bursa-Orhangazi
Yüreğil(Yüreyil)………………………………... Denizli-Acıpayam
Dilek(Öregel)…………………………………… Giresun-Şebinkarahisar
Karademir……………………………………… Giresun-Tirebolu
Yüreğil………………………………………….. Kayseri-Güneşli
Eskiyüreğil(Atikyüreğil)………………………. Kütahya-Köpüören
Oluklu(İregül) ……………………………… Ordu-Fatsa
Öreğil(Üreğil)………………………………….. Sivas-Hafik
Büyükyüreğil…………………………………… Sivas-Şarkışla
Küçükyüreğil…………………………………… Sivas-Şarkışla

21- İĞDİR

İğdir(Iğdır)……………………………………… Ankara-Kızılcahamam-Pazar
Kumlucayazırı(İydiryazırı)……………………. Antalya-Kumluca
Iğdır……………………………………………… Bolu-Düzce-Gümüşova
İğdir……………………………………………… Burdur-Yeşilova
İğdir……………………………………………… Bursa-Gürsu
İğdir(Iğdır)……………………………………… Çankırı-Kurşunlu
İğdir(Iğdır)……………………………………… Çankırı-Yapraklı
İğdir…………………………………………….. Denizli-Çivril
İğdir( Iğdır)……………………………………. Eskişehir-Sarıcakaya
İğdir……………………………………………. Gümüşhane-Bayburt-Naden
İğdir ( Cerit )………………………………….. İçel-Merkez
Iğdır…………………………………………… Iğdır( il)
İğdir ( Iğdır)…………………………………… Kars-Selim
Nefsiiğdir (İğdir)……………………………… Kastamonu-Araç-İğdir
İğdir……………………………………………. Kastamonu-Araç
İğdirkışla………………………………………. Kastamonu-Araç
İğdir……………………………………………. Kastamonu-Küre
İğdir(Iğdır)…………………………………….. Malatya-Hekimhan
İğdir……………………………………………. Samsun-Bafra-Kolay
İğdir……………………………………………. Sivas-Zara-Beypınarı
İğdir……………………………………………. Tokat-Artova
İğdir……………………………………………. Tokat-Zile
Başiğdir………………………………………… Zonguldak-Ereğli (Eflani)

22- BÜĞDÜZ

Büğdüz…………………………………………… Ankara-Çubuk-Akyurt
Büğdüz…………………………………………… Burdur-Merkez
Büğdüz…………………………………………… Çankırı-Orta
Büğdüz…………………………………………… Çorum-Merkez
Büğdüz…………………………………………… Eskişehir-Alpu
Büğdüz(Büydüz)………………………………… Gaziantep-Oğuzeli
Büğdüz(Büğüz)………………………………….. Kırşehir-Kaman

23- YIVA ( YUVA )

Yuvaköy………………………………………….. Amasya-Ezine
Yuva……………………………………………… Ankara-Yenimahalle
Yuva……………………………………………… Ankara-Çubuk-Sirgeli
Yuva………………………………………………. Antalya-Elmalı
Yuvalılar…………………………………………. Antalya-Finike
Yuvacık…………………………………………… Antalya-Kaş-Kalkan
Yuva……………………………………………… Bolu-Merkez
Yuva……………………………………………… Bolu-Seben
Yuva……………………………………………… Burdur-Ağlasun-Kızılkaya
Yuva……………………………………………… Burdur-Tefenni
Yuvalak………………………………………….. “ - “
Yuvalar………………………………………….. Çanakkale-Çan
Yuva……………………………………………… Çankırı-Orta
Yuva……………………………………………… Çorum-İskilip
Yuva……………………………………………… Denizli-Çivril-Işıklı
Yuvaköy…………………………………………. Giresun-Dereli_Yavuzkemal
Yuvalı……………………………………………. Hatay-Hassa-Aktepe
Aşağıyuva………………………………………… Kastamonu-Kuzyaka
Yuvacık…………………………………………… Koçaeli-Bahçecik
Yuva……………………………………………… Nevşehir
Yuva……………………………………………… Aksaray-Taşpınar
Yuva………………………………………………. Sivas-Divriği-Sincan
Yuva………………………………………………. Sivas-Gürün-Konakpınar
Yuva………………………………………………. Sivas-Saray

24- KINIK

Kınık……………………………………………….. Afyon-Dinar-Haydarlı
Kınık……………………………………………….. Afyon-Sandıklı-Karadirek
Kınık……………………………………………….. Afyon-Sinanpaşa(Sincanlı)
Kınık……………………………………………….. Ankara-Yenimahalle-Kazan
Kınık………………………………………………. Ankara-Kalecik-Çandır
Kınık………………………………………………. Ankara-Kızılcahamam(Çeltikçi)
Kınık………………………………………………. Ankara-Kızılcahamam-Pazar
Kınık……………………………………………. Antalya-Kaş-Kalkan
Kınık………………………………………………. Balıkesir-İvrindi
Kınık………………………………………………. Balıkesir-Sındırgı
Kınık………………………………………………. Bilecik-Yarhisar
Kınık(Hotanlı)……………………………………. Bilecik-Pazaryeri
Sazak Kınık………………………………………. Bolu- Merkez
Susuzkınık………………………………………… Bolu-Merkez
Kınık………………………………………………. Bolu-Akçakoca
Adakınık…………………………………………… Bolu-Gerede-Çavuşlar(Dörtdivan)
Aşağıkınık(Kınıkzır)……………………………… Bolu-Göynük
Yukarıkınık(Kınıkbala)………………………….. Bolu-Göynük
Kınık………………………………………………. Bursa-İnegöl
Kınık………………………………………………. Bursa-Orhaneli-Büyükorhan
Kızıllar(Kınık)……………………………………. Çankırı-Çerkeş
Kınıkdelileri………………………………………. Çorum-Merkez
Kınık……………………………………………….. Çorum-Seydim
Kınıklı……………………………………………… Denizli-Merkez
Kınıkyeri………………………………………….. Denizli-Çameli
Kınık………………………………………………. Eskişehir-Sivrihisar
Kınık………………………………………………. Giresun-Şebinkarahisar
Kınık(ilçe)………………………………………… İzmir
Kınıkköy(Kınıkkoz)……………………………… K.Maraş-Süleymanlı
Kınık………………………………………………. Kastamonu-Devrikani
Kınık………………………………………………. Kastamonu-Tosya
Yazıkınık………………………………………….. Kırşehir-Mucur
Kınık(Abadaniye)………………………………… Konya( Aşağıpınarbaşı)
Kınık………………………………………………. Konya-Bozkır
Kınık……………………………………………….. Kütahya-Merkez
Kınık………………………………………………. Kütahya-Simav
Kızık(Kınık)………………………………………. Malatya-Arguvan
Tatkınık…………………………………………… Malatya-Arguvan
Kınık………………………………………………. Manisa-Gördes-Köprübaşı
Kınık………………………………………………. Manisa-Kırkağaç(Gelenbe)
Kınık………………………………………………. Manisa-Selendi
Kınık………………………………………………. Muğla-Fethiye-Seki
Kınıklar……………………………………………. Tekirdağ-İnecik
Kınık……………………………………………….. Tokat-Almus

( Araştırma: Dr.TuncerGÜLENSOY)

(.) İçinde belirtilen isimler yerleşimlerin 1968 yılından önceki adlarıdır. Bu araştırma Kültür Bakanlığı Folklor Araştırma Dairesi Yayınlarından 1977 Basımı Türk Halkbilim Araştırma Yıllığından alıntıdır. Son dönemde yeni iller oluşması sebebi ile bazı yerlerin bağlı olduğu iller değişmiş olabilir.

Cengiz Han ve Moğollar

Cengizhan Ve Moğol Devleti

Moğollar, günümüzde Moğolistan’ın yerli halkıdır. Doğu Asya kavimlerindendir. Asıl yurtları Moğolistan’dır.Tarihte, Asya kıtasının büyük bir kısmına sahip olup, yayıldılar.
Memleketlerinden çıkıp da geri dönmeyenler, medenî milletler arasında eridiler. Bugün Moğollar, sâdece Çin ile Rusya arasındaki Moğolistan’da yaşarlar. Doğu Asya’daki sarı ırkın, mongaloit tipindendirler. Dilleri Türkçe’ye yakın bir dil olan Moğolcadır.

Tarihi

Moğolların hakkında ilk bilgilere komşuları Çinlilerin târihlerinde rastlanır. Verilen bilgilere göre bu câhil ve vahşî kavim küçük kabîleler hâlinde ve göçebe şeklinde Gobi Çölü’nde yaşardı Avcılık ve yağmacılıkla geçinirlerdi. Baskınlarda ok kullanırlardı. kadınları da harp ederdi. Güneşe taparlardı Her kötülüğü işlerler ve yasak tanımazlardı. Şehirleri yakar, yıkarlardı. Çoluk-çocuk kadın-ihtiyâr demeyip, kendilerinden olmayan her insanı öldürürlerdi. Yiyeceklerini hayvânî gıdâlar teşkil ederdi. İnsan eti yiyenleri de vardı. Koyun, sığır, deve, at, merkep, katır, domuz yetiştirirlerdi. Nikâh ve âile bağı olmayıp, bir kadına sayısız erkek sâhip olabilirdi. Dağınık, teşkilâtsız, başsız ve vahşi Moğol kabîleleri 13. asrın başına kadar bu hâlde kaldı.

Cengiz Han Dönemi
13. yüzyılın başlarında Cengiz’in halasının kocası Duş Han, Moğol Hanı idi Duş ölünce oğlu olmadığı için yerine Cengiz geçti Cengiz çetin mücâdelelerden sonra dağınık kabîleleri toplayarak itaat altına aldı. Karakurum’da 1205 senesinde İlk Moğol Devletini kurdu Moğol ve Tatar hanlarının başı oldu Câhil ve vahşi Moğol ve Tatarlardan, işi gücü yağmacılık olan büyük bir ordu topladı. Moğolistan’ın etrâfındaki ülkelere sefer açtı On birinci yüzyıldan îtibâren bâzı Türk boylarının Hindistan’a Anadolu’ya ve Karadeniz’in kuzeyinden balkanlara göç etmesi Moğollara kolayca yayılma imkânı sağladı Cengiz Han, 1218 yılına kadar Doğu Türkistan ve Çin’i aldı Harezmşah Devleti’nin Moğol Elçilerini öldürüp bazılarının da sakallarını yakıp geri yollaması üzerine Cengiz Han 1219’da Harezmşâh Devleti’ne saldırdı Moğol ordusu; Batı Türkistan, Horasan, Kandehar, Mültan gibi devrin medeniyet merkezlerini tahrip etti. Buhârâ, Semerkand, Herat gibi hepsi birer kültür, sanat ve medeniyet âbidesi olan şehirleri yağmalayıp yıktılar. Bunlardan Merv, Rey ve daha pekçok şehir, uğradıkları bu tahribât sonunda bir daha kalkınamadı. Şehir olma vasfını kaybederek, yirminci asra kadar birer harâbe hâlinde kaldı. İslâm medeniyetine telâfî edilemeyecek darbeler indirdiler. Kafkasya’ya, Rusya’ya ve Anadolu’ya yayıldılar. 1224 senesinde Kara Kurum’a çekildiler.

Cengiz Han’ın kurup güçlendirdiği Moğol Devleti’nin idâresinde Çinli Tunguz, Tibetli Türk, İranlı Afganlı Arap Ermeni Rus ve Alanlara mensup çeşitli boylar vardı. 1227 senesinde Kansu’da ölen Cengiz Han Moğolları birleştirip teşkilâtlandırmış ve kendi adıyla anılan meşhûr Cengiz Yasasını çıkarmıştı. Boy beyleri ve kumandanların meydana getirdiği kurultayı vardı Cengiz’in ölümüyle işgâl ettiği ülkeler, oğulları arasında paylaşıldı. Büyük oğlu Cuci’ye Batı Sibirya ve Kıpçak bozkırlarından, Harezm’i de içine alan Kuzey Karadeniz kıyılarına kadar olan bölge düştü Cuci’nin mirâsı oğlu Batu’ya verildi. İkinci oğlu Çağatay’a Mâverâünnehr den Doğu Türkistan’a kadar uzanan topraklar verildi. Üçüncü oğlu Ögedey kurultay karârıyla Büyük Moğol Hanı seçildi. En küçük oğlu Tuluy’a Moğol İmparatorluğunun merkez toprakları olan Moğolistan verildi. Yönetim Şekli ve BirimleriCengiz Hanın teşkilâtlandırdığı Moğollarda ahâliye ivgen, boya; obop âile ve en küçük birliklere de Aymuğ ve Yasun denirdi Ordu da bu usûle göre teşkilâtlanmıştı Ulus denilen Moğol kâbile birliklerinin hepsi asker sayılırdı. Kabîleler sefere, kendi çadırları, hayvanları ve kadınları ile bir ordu gibi giderdi. Her kabîle kendini idâre ederdi. Sanat bölükleri, idârî kumanda teşkilâtları yoktu.

Silâhlarını kendileri yaparlardı. Sonradan işgâl ettikleri bölgelerde az çok bir şeyler öğrendiler İşgâl ettikleri ülkeler merkezî bir devletten idâre edilemeyecek kadar genişledi Siyâsî ve idârî bakımdan tecrübesiz olan Moğollar, bu yüzden çok zor duruma düştüler Devlet kadrosunda idâreci ve vergi tolayacak memurları yok denecek kadar azdıCengiz Hanın soyundan olanlar Çağatay Hanlığı(1227-1370), İlhanlılar (1256-1353) Altınordu (1226-1502), Şeybânîler (1500-1598) ve Giray Hanlar devletlerini kurdular Cengiz Hanın oğulları ve torunlarının hâkimiyeti çok kısa sürdü. Ancak İslâm âlemine ve medeniyetine çok zarar verdiler. On üçüncü asırda yapılan tahribâtla, altı yüz senede nice emeklerle elde edilmiş hattâ İslâmiyetten önce de yapılmış pekçok mîmârî eserleri kütüphâneleri târihin kıymetli vesikalarını mektepleri rasathâneleri yok ettiler Abbâsî halîfeliğinin merkezi Bağdat’ı 1257’de yakıp yıktılar Sûriye dâhil Doğu Akdeniz, Batı Anadolu kıyılarına Avrupa’da Viyana şehri civârına kadar hâkim oldular Moğolların yenilmezliğini Mısır Memlûkleri yıktı.

Hülâgu Hânın ordusunu, Memlûk Sultânı Baybars, 1260’da Ayn Calut’ta büyük bir bozguna uğrattı. Doğu Karadeniz’deki Haçlı kralları ve KilikyaErmenileri ile de Müslümanlara karşı anlaştılar Türkiye Selçuklu Devletinde ve beyliklerinde on üçüncü asrın ortalarından sonra Moğol vâliler söz sâhibi oldu Hindistan’daki Türk-İslâm devletlerine yaptıkları akınlar Müslümanları zor duruma düşürdüyse de zamanla bölgeden atıldılar

On dördüncü asrın başlarında Orta ve Güneybatı Asya’da İslâm ülkelerinde yaşayan Moğollar medenîleşmeye başladılar.
İlhanlı hükümdârı Gazan Mahmud Hanın İslâmiyeti kabûl etmesiyle, kumandan, vezir ve askerlerinden pek çoğu Müslüman oldu. İslâmiyeti kabûl eden İlhanlı devlet adamları, bölgedeki ahâliyle kaynaşmayı sağladılar (Bkz. İlhanlılar)
Mâverâünnehr Yedisu ve Doğu Türkistan’a hâkim olan Çağatay Hanlığı, on dördüncü asrın sonunda Tîmûrluların hâkimiyetine girdi (Bkz Çağatay Hanlığı).
Güney Rusya ve Batı Sibirya’daki Cuci Sülâlesinden Altınordu Devleti Berke Hanın Müslüman olmasıyla medenîleşmeğe başladı. On beşinci asrın sonuna kadar bölgeye hâkim olan Altınordu Devleti
Tîmûrlular tarafından yıkıldı (Bkz. Altınordu Devleti).
Bir kısım toprakları üzerinde Kazan Hanlığı kuruldu (Bkz. Kazan Hanlığı).
Cuci Sülâlesinden sünnî bir İslâm devleti olan Şeybânîler on altıncı asırda Mâverâünnehr’e hâkim olup, İran’daki bozuk îtikâd sâhibi Safevîlerle mücâdele ettiler (Bkz. Şeybânîler)
Kırım’daki Cuci Sülâlesinden Giray Hânlar, en uzun ömürlü hânedân oldu Osmanlı Devletine tâbi idiler. Ülkede Osmanlı kültürü hâkimdi. On beşinci asırdan on sekizinci asrın sonuna kadar iktidârda kaldılar (Bkz. Kırım Hanlığı)

Dış Moğolistan’daki Moğolistan bağımsız Rusya’ya; İç Moğolistan’daki muhtar idâre de Çin’e bağlıdır

Moğolistan’da yaşayan Moğollar, Buda inancının Lamaizm mezhebine mensuptur. Din adamlarına lama adını verirler. Lamalar, tabiblik ve büyücülük de yaparlar.
Din merkezleri Tibet’teki Lhasa şehri olup ikinci derecedeki dînî merkezleri Urga’dır. Moğolistan’da, putperest ve Hıristiyanların yanında, çok az da İslâm dînine mensup olanlar vardır. Târih, ırk, tip, din, dil, edebiyât, kültür bakımından Moğollar bugün Türklerden ayrı bir millettir. Ural-Altay dil birliği içinde yer almaları sebebiyle târih öncesi bir yakınlıktan bahsedilebilir. Altay dilleri âilesi içinde yer alan, Mançu Tunguz, Kore, Japon, Türk ve Moğol dilleri arasında en çok yakınlık Türkçe ile Moğolca arasında görülmektedir. Hatta Türkçenin bir lehçesi olan Çuvaşça her iki dilin yapı ve unsurlarına yer veren köprü bir dil durumundadır.

Türk çoğunluğunun içinde İslâm kültürünü benimseyenler de vardır.
Dünyânın en büyük hükümdârlarından olan Tîmûr Han, aslen Moğol soyundan olmasına rağmen, Moğolca bilmezdi. Türkçe konuşurdu.
Müslüman bir âileden gelip kültür bakımından da Cengiz Handan ayrıdır.

Yine Tîmûr Hanın torunlarından Bâbür Şah da, Hindistan’da Gürgâniye Devletini kurdu. Bâbür Şah ve soyundan gelenler de Türkleşmişlerdi

TÜRK ADI NEREDEN GELİYOR

Türk Milleti'nin tarihi neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir; Türkler binlerce yıldan beri tarih sahnesinde yer almaktadırlar. Bu durum, bilim adamlarının dikkatini çekmiş ve onları Türk kelimesinin kökenini araştırmaya yöneltmiştir. Türk adının kaynağını bulmak amacıyla yapılan araştırmaların sonuçlarına dayanarak çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Kimi uzmanlara göre, Türk adına ilk defa MÖ 14. yüzyılda "Tik" veya "Tikler" şeklinde rastlanılmıştır. Bazı uzmanlar ise bu adın MÖ 14. yy.dan önce de var olduğu görüşünü benimsemişlerdir. Türkler'in binlerce senelik geçmişi göz önünde bulundurularak, Türk adının nereden geldiğine ilişkin birçok iddia ortaya atılmıştır.
Türkler'in eski dönemlerine ilişkin bilgilerin kökeni çoğunlukla Çin tarihine dayanmaktadır. Çinli tarihçiler MÖ 2000-1000 yılları arasında ilk Türk hükümdarlarından bahsetmektedirler. Bununla birlikte, eski Çin kaynaklarındaki Türk hükümdarlarının ve devletlerinin adları Çince yazılıdır. Bunların Türkçe karşılıkları tam anlamıyla bilinmemektedir. Profesör Erol Güngör'ün deyişiyle, "Bizim atalarımız o çağda "Türk" adıyla anılmıyordu. "Türk" kelimesi bugün bir milletin adıdır ama atalarımız o zaman henüz bir millet halinde değildi. Boy ve aşiretler halinde yaşıyorlardı ve her aşiretin ayrı bir adı vardı."
Türk adının tarih sahnesine çıkışı MS 6. yüzyılda kurulan Göktürk milleti ile olmuştur. Orhun kitabelerinde yer alan "Türk" adı daha çok "Türük" şeklinde gösterilmiştir. Yani, Türk kelimesini ilk defa resmi olarak kullanan siyasi teşekkül Gök-Türk İmparatorluğu olmuştur. Göktürkler'in ilk dönemlerinde Türk sözü bir devlet adı olarak kullanılmışken, daha sonra Türk Milleti'ni ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır.
Çin İmparatoru MS 585 yılında, Gök-Türk Kağanı İşbara'ya gönderdiği mektupta "Büyük Türk Kağanı" diye hitap etmiştir. İşbara Kağan'ın Çin İmparatoru'na cevabi mesajında da "Türk Milleti'nin Tanrı tarafından kuruluşundan bu yana 50 yıl geçti" ifadesine yer verilmiştir. Bunlar Türk adını resmileştiren olaylar olarak tarihe geçmiştir.
Göktürk yazıtlarında Türk sözü daha çok "Türk Budun" şeklinde geçmektedir. Türk Budun, Türk Milleti anlamındadır. Dolayısıyla Türk adı bu dönemlerde bir topluluğun veya kavmin isminden ziyade siyasi bir mensubiyeti belirleyen bir kelime olarak görülmektedir. Yani Türk soyuna mensup olan bütün boyları ve toplulukları ifade etmek üzere milli bir isim haline gelmiştir.
Türk kelimesinin anlamı üzerinde de çeşitli görüşler vardır. Bunlardan bazıları şu şekildedir:
Çin kaynaklarında "Tu-küe (Türk)" miğfer olarak yorumlanmakta; İslam kaynaklarında ses benzeşmesine dayanarak terk edilmekte, olgunluk çağı şeklinde değerlendirilmektedir.
Arminius Vambery'nin 19. yüzyılda yazdığı eserlerinde belirttiğine göre, Türk kelimesi "türemek"ten gelmektedir.

Ünlü Alman Türkolog Albert von Le Coq, Türk deyişinin "güç-kuvvet" anlamı taşıdığını ileri sürmüştür.
Bu konudaki diğer çalışmalara göre, Türk kelimesi, "Altaylı (Ceyhun ötesi Turanlı)" kavimlerini tanımlamak üzere 420'li yıllardaki bir Pers metninde görülmektedir. Yine 515'de, "Türk-Hun" (Kudretli Hun) tabirinin de geçtiği bilinmektedir. İran kaynaklarında Türk kelimesinin "güzel insan" karşılığında kullanıldığı belirtilmektedir.

9. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud, "Türk adının Türkler'e Tanrı tarafından verildiğini" belirtmiş; "gençlik, kuvvet, kudret ve olgunluk çağı" demek olduğunu bir kez daha vurgulamıştır. Türk kelimesinin "güçlü-kuvvetli" anlamına geldiği, bugün neredeyse bütün tarihçiler tarafından kabul görmüştür.

Türk Yurdu
Günümüzde sayıları 350 milyonu aşan ve oldukça geniş bir bölgeye yayılmış olan Türkler'in ilk ana yurdunu tespit edebilmek için geniş araştırmalar yapılmıştır. Çeşitli alanlarda, farklı uzman ve bilim adamlarınca yapılan çalışmalar sonucunda her alanda farklı iddialar gündeme gelmiştir. Böylece ortaya şöyle bir tablo çıkmıştır:

Tarihçiler, Çin kaynaklarına dayanarak Altay Dağları'nın; etnologlar, İç Asya'nın kuzey bölgelerinin; dil araştırmacıları, Altaylar'ın veya Kingan Dağları'nın doğu ve batısının; kültür tarihçileri, Altay-Kırgız Bozkırları arasının; sanat tarihçileri, Kuzeybatı Asya sahasının; antropologlar ise Kırgız Bozkırı-Tanrı Dağları arasının ilk Türk ana yurdu olduğunu iddia etmişlerdir.
Bu konudaki araştırmalara göz attığımızda, Türkler'in ilk ana vatanlarının kesin sınırlarını çizmenin mümkün olmadığı görülür. Bunun asıl nedeni Türkler'in ilk zamanlardan itibaren oldukça geniş bir alana yayılmalarıdır. Son yıllarda yapılan dil araştırmaları göz önüne alındığında, ilk Türk yurdunun "Altay Dağları'ndan Urallar'a kadar uzanan, Hazar Denizi Kuzeydoğu Bozkırlarından Tanrı Dağları'nı kapsayan çok geniş bir bölge" olduğu anlaşılmaktadır.

Türkler, tarihin akışı içerisinde, ana yurtlarından çok uzak mesafelere göç ederek geniş bir coğrafi alana yayılmış; bugün Balkanlar'dan Çin Seddi'ne, Sibirya Bozkırları'ndan Horasan, Afganistan, Tibet'e kadar olan bölgeleri yurt edinmişlerdir.

Günümüzde özgürlük ve eşitliğin öncülüğünü yaptıklarını iddia edenler bilmelidir ki, insan hak ve hürriyetlerinin gerçek anlamdaki ilk uygulayıcısı Türkler olmuştur. Türkler tarafından kurulan devletlerde din, dil ve ırk ayrılığı gözetilmeksizin herkese eşit davranılmıştır. Profesör Hakkı Dursun Yıldız bu gerçeği, "Bütün tarih boyunca Türkler'de din, dil ve ırk ayrılığı sebebiyle Amerika ve Avrupa'da her zaman rastlanan bir katliama, işkenceye ve hakların elinden alınmasına kesinlikle rastlanmamaktadır" şeklinde ifade etmiştir.

Dikkat çekici bir nokta, eski Türk kavimlerinde, kadınların erkeklerle neredeyse eşit haklara sahip olmalarıydı. Türk kadınları toplum hayatının hemen her aşamasında görev alırlar; yeri geldiğinde savaşmaktan çekinmezlerdi.